نور اهلبیت *علیهم السلام

6.همدان

همدان شهرى جلیل القدر داراى اقلیمها و انسانهاى بسیار است که در سال بیست و سه فتح شد و خراج آن شش میلیون درهم بود و همان است که «ماه بصره‏» نامیده مى‏شود.چه خراج آن در حساب بخششهاى اهل بصره حمل مى‏شده است.

و آب آشامیدنى اهالى آن از چشمه‏ها و رودخانه‏هایى بود که در زمستان و تابستان جریان داشت و برخى از آنها تا «شوش‏» از استانهاى اهواز جارى مى‏شد و سپس به «دجیل‏» [دجله کوچک] نهر اهواز پیوسته تا شهر اهواز مى‏رسد.

7.ساوه

ساوه در مغرب رى و در جنوب طالقان است و آوه در جنوب غربى ساوه واقع شده است.ساوه شهر بزرگى بود که بر سر راه حجاج خراسان بازارهاى نیکو داشت.
شهرى خوش با خانه‏هاى نیکو بود.میان ساوه و قم، دوازده فرسخ است.و در «اللباب‏» آمده است که: ساوه میان رى و همدان است.

مؤلف تاریخ قم از حضور حضرت فاطمه معصومه(س) در شهر ساوه خبر داده است; که با کاروانى جهت ملاقات برادر امامش، از مدینه راهى مرو بود و در ساوه بیمار شد و به قم آمد.

اما مؤلف بحرالانساب علت‏بیمارى حضرت را مسموم شدن ایشان در ساوه ذکر مى‏کند، همانگونه که برادران آن بانو در این شهر به شهادت رسیدند و در اثر سمى که به بانوان کاروان داده شد، «فاطمه صغرى‏»(س) قبل از «فاطمه کبرى‏»، حضرت معصومه(س) در روستایى از روستاهاى آشتیان به شهادت رسید.در بحرالانساب آمده‏است.

«اما ستى فاطمه ملقب به معصومه خاتون دختر امام کاظم (علیه السلام) علو مرتبه زیاده از حد بیان است، در سال دویست و یک هجرى زمان ولایت عهدى حضرت امام رضا (علیه السلام) با برادران خود فضل و على و جعفر و هادى و قاسم و زید با بعضى از برادرزادگان و چند خدمه از بغداد به عزم دیدار برادر عازم خراسان شدند.

بعد از طى طریق چون به شهر ساوه که یک منزلى قم است، رسیدند ملحدان ساوه خبر شدند، در صدد اذیت‏برآمده، با امام‏زادگان محاربه کردند، آخرالامر تمامى امامزادگان که بیست و سه نفر بودند شهید شدند، چون اهالى قم خبر یافتند، بشتافتند، وقتى رسیدند که امام‏زادگان شهید شده بودند، آنها را دفن نموده، ستى فاطمه را با خدم و حشم به شهر قم بردند...»

حمله حرامیان بنى‏عباس در ساوه به کاروان حضرت فاطمه معصومه(س) و شهادت مردان کاروان و مسموم کردن بانوان از سوى برخى دیگر از مورخان نیز تایید شده است.
استاد جعفر مرتضى عاملى بر این عقیده است که حضرت فاطمه معصومه(س) در این تهاجم به دست عباسیان مسموم شده است.«لسترنج‏» هم در کتاب «جغرافیاى تاریخى سرزمینهاى خلافت‏شرقى‏» به مسمومیت کریمه اهل بیت اشاره نموده‏است.

بعد از طى طریق چون به شهر ساوه که یک منزلى قم است، رسیدند ملحدان آنجا خبر شدند، در صدد اذیت‏برآمده، با امام‏زادگان محاربه کردند، آخرالامر تمامى امامزادگان که بیست و سه نفر بودند شهید شدند، چون اهالى قم خبر یافتند، بشتافتند، وقتى رسیدند که امام‏زادگان شهید شده بودند، آنها را دفن نموده، ستى فاطمه را با خدم و حشم به شهر قم بردند...

«شهر قم در شمال کاشان، چون مزار حضرت فاطمه خواهر امام رضا(ع) معاصر هارون الرشید است.نزد شیعیان شهرت کامل دارد و معروف است، هنگامى که آن معصومه مى‏خواست‏به دیدار برادرش به خراسان رود، در شهر قم مسموم گردید و وفات یافت.» تفاوت گزارش لسترنج‏با دیگران در این است که او محل مسمومیت‏حضرت معصومه(س) را شهر قم ذکر مى‏کند.اما این گزارش با دیگر قرائن تاریخى موافق نیست.

لیکن تاکید او و دیگران به مسمومیت کریمه اهل بیت‏7، شهادت آن بانوى مکرمه امرى مسلم و غیر قابل انکار مى‏نماید.از علل پذیرش قول مؤلف بحرالانساب در مورد حمله حرامیان بنى‏عباس به کاروان مدینه و شهادت‏مردان کاروان، وجود آرامگاههایى از فرزندان امام کاظم(ع) در شهر ساوه‏است.حمدالله مستوفى وقتى از شهر ساوه یاد مى‏کند، به یادآورى مزارها و مشهدهاى شهر پرداخته، به تربت امامزاده اسحاق اشاره مى‏نماید: «...

و از مزار اکابر و اولیا تربت‏شیخ عثمان ساوجى و بر ظاهر آن به جانب شمال مشهد سید اسحاق بن امام موسى الکاظم (رضى الله عنهما) است...»
اسحاق بن‏موسى بن‏جعفر(ع) یکى از اولاد ذکور امام کاظم(ع) است که نام وى در کتب انساب میان فرزندان امام هفتم ذکر شده است.

على اکبر تشید از مزار دیگرى در ده کیلومترى شهرستان ساوه بنام امامزاده هارون قدس سره یاد مى‏کند، نامش در کتب انساب در ردیف پسران امام کاظم(ع) ذکر شده است، وى گوید: «در ده کیلومترى شهرستان ساوه مزارى موجود است که به نام امامزاده سید هارون بن‏موسى‏الکاظم (علیه السلام) نامیده مى‏شود و در السنه مردم نسلا بعد نسل از زمان قدیم گفته مى‏شود که این سید جلیل بعد از تفرقه سادات بوسیله سپاه عباسان با جراحات زیادى در داخل زراعات قریه «ورزنه‏» به زمین افتاده و در حال ضعف و اغماء بوده است....

عمال مامون ملعون که آن حضرت را جستجو مى‏کرده‏اند، ...فورا به قتلش مبادرت مى‏نمایند.» بدین ترتیب دو تن از برادران همراه حضرت معصومه(س) در ساوه به شهادت رسیده‏اند.

8.تفرش

مؤلف جغرافیاى تاریخى تفرش و آشتیان از وجود امامزاده‏هایى در این منطقه که از فرزندان، بى‏واسطه و با واسطه، حضرت امام کاظم(علیه السلام) هستند، خبر داده است.
به احتمال زیاد این اشخاص از همراهان حضرت معصومه(س) بوده‏اند که در اثر حمله‏اى دیگر از سوى عباسیان و یا در اثر جراحتى که داشته‏اند در بین راه به شهادت رسیده‏اند.
امامزادگان دیگرى که بدون واسطه از فرزندان امام کاظم(ع) بوده و در روستاهاى تفرش مدفونند، عبارتند از:

 1.محمد فرزند امام کاظم(ع) این امامزاده در خاور شهر تفرش در کویى است که به مناسبت مزار همین امامزاده محمد، «مشهد» نامیده مى‏شود.مشهد امامزاده محمد، از بناهاى عصر صفویه و آراسته به کاشیکارى، تزئیینات، گچ‏برى و نقاشى همان دوره است.

این مزار داراى بقعه، مرقد، صندوق منبت کارى شده، گنبد و چند ایوان و صحن است.به نظر مى‏رسد که بناى گنبد به سال 950 هجرى آغاز و به سال‏956 به پایان رسیده باشد.ولى قسمتى از تزئینات، همزمان بنیان ایوان سردر ورودى صحن 1050 انجام یافته است.

 

2.امامزاده هادى فرزند امام کاظم(ع) بقعه‏اى در دهکده جمزقان در دهستان قاهان از بخش خلجستان به نام امامزاده هادى فرزند موسى کاظم(ع) است که مردم روستاهاى دور و نزدیک به زیارت آن مى‏روند.
احتمال اینکه این امامزداگان از همراهان حضرت معصومه(س) بوده و در حمله نیروهاى بنى‏عباس متوارى و یا شهید شده باشند، وجود دارد.8- عبور از تفرش در ادامه مسیر حضرت فاطمه معصومه(س) به طرف قم، شهرستان تفرش واقع شده است.مؤلف جغرافیاى تاریخى تفرش و آشتیان، از وجود امامزاده‏هایى در این منطقه که از فرزندان بى‏واسطه و باواسطه حضرت امام کاظم(ع) هستند، خبر مى‏دهد.

به احتمال زیاد آنان از همراهان حضرت معصومه(س) بوده‏اند که در اثر حمله‏اى دیگر از سوى عباسیان و یا در اثر جراحتى که برداشته‏اند در بین راه به شهادت رسیده‏اند.
امامزادگانى که بدون واسطه از فرزندان امام کاظم(ع) بوده و در روستاهاى تفرش به خاک سپرده شده‏اند عبارتند از:

1-محمد; فرزند امام کاظم(ع) که در خاورشهر تفرش در کویى که به مناسبت مزار همین امامزاده «مشهد» نامیده مى‏شود، دفن شده‏است.
مشهد امامزاده محمد از بناهاى عصر صفویه و آراسته به کاشیکارى، تزئینات، گچ‏برى و نقاشى همان دوره است و داراى بقعه، مرقد، صندوق منبت‏کارى شده، گنبد و چند ایوان و صحن است.

به نظر مى‏رسد که بناى گنبد در سال 950 هجرى آغاز و سال‏956 به پایان رسیده است ولى قسمتى از تزئینات، همزمان بنیان ایوان سردر ورودى صحن سال 1050 پایان یافته‏است.(1)

2 - امامزاده هادى، فرزند امام کاظم(ع) که بقعه‏اش زیارتگاه مردم روستاهاى دور و نزدیک در دهکده جمزقان در دهستان قاهان از بخش خلجستان و ساوه است.
بر روى پایه‏هاى صندوق عبارت «مرقد امامزاده شاه هادى بن‏امام موسى کاظم علیه السلام‏» و تاریخ تحریر آن که، سال‏947 هجرى، و نام استادکار آن، قنبر بن‏محمود ساوجى نجار، به چشم مى‏خورد.(2)

3-امامزاده جعفر، فرزند امام کاظم(ع) این امامزاده در دهکده مصفاى گیو از روستاهاى دهستان دستگرد به خاک سپرده شده است.بقعه این امامزاده داراى گنبدى به شکل مخروط است که از آجر و سنگ ساخته شده و گچ‏اندود مى‏باشد.

بقعه داراى مرقد و صندوق قدیمى منبت‏کارى شده با نقوش برجسته گل و بوته است و روى پلها و پایه‏هاى صندوق کتیبه‏هایى به خط برجسته ثلث منبت کارى شده‏اند که از آن میان عبارت: «کاتب هذا الصندوق على بن‏عنایت‏الله الحسینى غفر ذنوبه‏» و یا عبارت: «به سعى و اهتمام عالیجناب سعادت نصاب تقوى و ورع دثار خواجه سعد الدین عنایت‏الله ابن‏ملک جلال‏الدین اسکندر» و نیز عبارتهاى: «این صندوق وقف مرقد امامزاده شاه جعفر بن‏امام موسى الکاظم علیه السلام‏».

و «تمام شد فى تاریخ شهر شعبان المعظم سنه اثنى و تسعین و تسعماته نبویه علیه السلام‏».به چشم مى‏خورد.(3)

4-امامزاده زکریا، فرزند امام کاظم(ع) این امامزاده بین دهکده عیسى‏آباد و میدانک در بخش خلجستان قرار دارد.

5- بقعه در بى‏بى این امامزاده در مرکز شهر تفرش واقع است (4) او خواهر حضرت معصومه(س) بود که (5) نام اصلیش مشخص نیست.(6) نویسنده عمده الطالب وجود فرزندانى به نامهاى محمد و جعفر را براى امام کاظم(ع) تایید کرده اما از هادى و زکریا نام نبرده است.چنانکه ذکر شد، ممکن است هادى، تصحیف هارون باشد.

همچنین ابوالعلى مهدى بن‏محمد از نوادگان امام صادق(ع)، امامزاده احمد از احفاد امام کاظم(ع)، قاسم بن‏حمزة بن‏امام کاظم(ع) از نوادگان امام هفتم از دیگر امامزادگانى هستند که در تفرش و آشتیان دفن شده‏اند.[نقشه ش‏15]

9-آشتیان آشتیان از شهرهاى استان مرکزى ایران است.از شمال و غرب به شهرستان تفرش، از شرق به قم و از جنوب به شهرستان اراک محدود مى‏شود.وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه صغرى(ع) (7) نشان مى‏دهد که کاروان حضرت معصومه(س) پس از ساوه، از تفرش عبور کرده و به آشتیان وارد شده است.

10-قم گروههاى مختلفى از اعراب همزمان با فتوحات اسلامى در اقصى نقاط ایران اسکان یافتند.برخى از سپاهیان لشکر اسلام بودند که ایران را بر عراق و حجاز ترجیح داده و ماندگار شدند.بعضى دیگر در طى مهاجرت‏هاى گوناگون به ایران آمدند.

یعقوبى در البلدان در توصیف قم مى‏نویسد، از جمله قم: «و کسى که قصد قم دارد، چون کسى که رو به مشرق مى‏رود از همدان بیرون رود و در روستاهاى همدان پیش رود، و از شهر همدان تا شهر قم پنج منزل راه است و «شهر بزرگ قم‏»، به آن «مینجان‏» گفته مى‏شود و شهرى است جلیل‏القدر که گویند در آن هزار گذر است و درون شهر دژى است کهن براى عجم، و در کنار آن شهرى است که به آن «کمندان‏» گفته مى‏شود و آن را رودخانه‏اى است که در میان دو شهر آب در آن جارى است و روى آن پلهایى است که با سنگ بسته شده و روى آنها از شهر «مینجان‏» به شهر «کمندان‏» عبور مى‏کنند.

و اهالى آن که بر آن چیره‏اند، قومى هستند از «مذحج‏» و سپس از «اشعریان‏» و در آن مردمى از عجمهاى کهن سکونت دارند، و قومى هم از موالى که خود مى‏گویند که آنان موالى عبدالله بن‏عباس عبدالمطلب‏اند، و این شهر را دو نهر است، یکى از آندو در بالاى شهر و معروف است‏به «راس المور» و دیگرى در پایین شهر و معروف به «فوروز» و این دو نهر از چشمه‏هایى است که در کاریزهاى حفر شده‏اى جارى مى‏شود، و این شهر در مرغزار با وسعتى است‏به اندازه ده فرسخ، و سپس به کوههاى آن مى‏رسد، که از آنها است کوهى معروف به «روستاى سرداب‏» و کوهى معروف به «ملاحه‏» و آن را دوازده روستا است: «روستاى ستاره‏» و «روستاى کرزمان‏» و «روستاى فراهان‏» و «روستاى وره‏» و «روستاى طیرس‏» و «روستاى کوردر» و «روستاى وردراه‏» و «روستاى سرداب‏» و «روستاى براوشتان‏» و «روستاى براحه‏» و «روستاى قارص‏» و «روستاى هندجان‏» و بیشتر آب آشامیدنى اهل شهر در تابستان از چاههاست، و راهها از قم به رى و اصفهان و کرج و همدان از هم جدا مى‏شود و خراج آن چهار میلیون و پانصد هزار درهم است‏».(8)
 تشیع در قم از ربع آخر قرن اول هجرى رواج یافت و از سوى امامان شیعه به عنوان پناهگاه شیعیان محسوب شد و خیل عظیمى از پیروان اهل‏بیت(ع) را در خود جاى داد.
دورى قم از مرکز خلافت و سابقه تشیع در آن، به راحتى توانست‏شهر را پناهگاهى براى یاران ائمه علیهم السلام سازد.

وقتى کاروان مدینه در ساوه مورد هجوم قرار گرفت مردم قم به یارى آنها شتافته و کاروان را به شهر خویش هدایت کردند.مؤلف تاریخ قم مى‏نویسد: «دیگر از سادات حسینیه از فرزندان موسى بن‏جعفر (علیهماالسلام) که به قم آمدند فاطمه بود دختر موسى بن‏جعفر (علیهماالسلام)، چنین گویند بعضى از مشایخ قم که چون امام على بن‏موسى‏الرضا (علیهماالسلام) را از مدینه بیرون کردند تا به مرو رود از براى عقد بیعت‏به ولایت عهد براى او فى سنة ماتین، خواهر او فاطمه بنت موسى بن‏جعفر (علیهم‏السلام) در سنه احدى و ماتین به طلب او بیرون آمد، چون به ساوه رسید بیمار شد، پرسید که میان من و میان شهر قم چقدر مسافت است؟ او را گفتند که ده فرسخ است.

خادم خود را بفرمود تا او را بر دارد و به قم برد.خادم او را به قم آورد و در سراى موسى بن‏خزرج بن‏سعد اشعرى فرود آمد و نزول کرد.و روایت صحیح و درست آن است که چون خبر به آل سعد رسید، همه اتفاق کردند که قصد ستى فاطمه کنند و ازو درخواست نمایند که به قم آید از میانه ایشان موسى بن‏خزرج تنها هم در آنشب بیرون آمد و چون به شرف ملازمت‏ستى فاطمه رسید زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بکشید و به سراى خود او را فرود آورد...» (9)

در این بیان سال هجرت حضرت فاطمه(س)، بیمارى وى در ساوه، انصراف از سفر به خراسان و قصد رفتن به قم از جانب ایشان در روایتى ذکر شده که با ذکر روایت دیگرى که آن را صحیح مى‏دانیم آگاهى قمیان از کاروان مدینه، و حضور حضرت معصومه(س) در ساوه و بیرون رفتن موسى بن‏خزرج از قم جهت استقبال از ایشان و آوردن کاروان به قم خبر مى‏دهد.

همچنین در روایت اول از وجود خادمى همراه حضرت معصومه(س) آگاه مى‏شویم که گویا در نایین مدفون است.(10) با توجه به این نکته که خاندان اشعرى از مهمترین خاندانهاى عرب مقیم قم بودند و تا قرن چهارم قدرت مهم شهر محسوب مى‏شدند (11) بزرگ اشعریان که به استقبال کریمه اهل بیت مى‏شتابد و آن بانوى مکرمه در خانه وى منزل مى‏کند.

حضرت فاطمه معصومه(س) پس از روزها طى طریق با شهادت یاران در منازل بین ساوه و قم، در پایگاه تشیع اسکان مى‏یابد و پس از هفده روز به شهیدان مى‏پیوندد.
حسب معمول آن روز که فاصله دو منزل در یک روز طى مى‏شد و منازل مدینه تا قم حدود 54 منزل بود از این روى اگر توقف بیش از معمولى در بین راه صورت نگیرد طى این مسافت‏به حدود دو ماه زمان نیاز دارد.

از حضرت فاطمه معصومه(س) هیچ حدیث و روایتى از امام کاظم و امام رضا(ع) نقل نشده و تنها چهار روایت وى از طریق فاطمه بنت على بن‏موسى‏الرضا(ع) و بکر بن‏احمد قصرى به دست ما رسیده است.(12)

مفاهیم حدیثى این روایات بر محور ولایت استوار است و معانى زیر را القا مى‏کند:

1.وصایت‏حضرت امیرالمؤمنین على بن‏ابى‏طالب(ع).

2.تثبیت جایگاه غدیر در فرهنگ تشیع.

3.هشدار به جامعه شیعى از فراموشى روز غدیر خم.

4.موقعیت على(ع) نسبت‏به رسول اعظم الهى(ص).

5.برابرى دوستى خاندان عصمت و طهارت با شهادت در راه خدا.
شخصیت معنوى حضرت امام موسى کاظم(ع) نسبت‏به دیگر خاندان امامت و اهل بیت عصمت و طهارت فرزندان بیشترى دارند.

چند شخصیت مهم خاندان موسوى عبارتند از:

1.حضرت امام على بن‏موسى‏الرضا(ع).

2.حضرت احمد بن‏موسى(ع).

3.حضرت فاطمه معصومه(س).

حضرت معصومه(س) پس از امام رضا(ع) دومین شخصیت ملکوتى این خاندان به شمار مى‏آید و به القاب والایى چون «معصومه‏»، «کریمه اهل بیت‏»، «طاهره‏»، «حمیده‏»، «بره‏»، «رشیده‏»، «تقیه‏»، «نقیه‏»، «رضیه‏»، «مرضیه‏»، «سیده‏» و «اخت الرضا(ع)» خوانده شده است که همه به واسطه مقامات عالى عرفانى و سلوک معنوى ایشان در طول حیات و یا ظهور کرامات عدیده از سوى آن بانوى مکرمه است.

شخصیت معنوى و ملکوتى حضرت فاطمه معصومه(س) به اندازه‏اى است که زیارت وى از سوى امام معصوم(ع) ترغیب شده است.امام رضا(ع) در جواب سعد بن‏سعد فرمود.«من زارها فله الجنة‏» (13) «هر کس او را زیارت کند، ثوابش بهشت‏خواهد بود».«من زار عمتى بقم فله الجنة‏» (14) «هر که عمه‏ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست‏».

ازدواج نکردن حضرت معصومه(س) هیچ یک از دختران امام کاظم(ع) ازدواج نکردند و امام کاظم(ع) ازدواج نمودن آنها را به اجازه برادر بزرگوارشان حضرت امام رضا(ع) موکول کرده بود.یعقوبى مى‏گوید: «موسى بن‏جعفر وصیت کرد که دخترانش شوهر نکنند و هیچ یک از آنان شوهر نکرد مگر ام‏سلمه در مصر به ازدواج قاسم بن‏محمد بن‏جعفر بن‏محمد (15) درآمد و در این باره میان قاسم و خویشانش جریان سختى پیش آمد تا آنجا که قاسم قسم خورد ...جز آنکه او را به حج‏برد، منظورى نداشته است‏».(16)


 شیخ صدوق متن کامل وصیت‏نامه امام کاظم(ع) را نقل کرده است.در بخشى از آن حضرت به ازدواج دخترانش اشاره کرده، مى‏فرماید: در مورد اموال و خانواده و فرزندانم، او بمنزله خود من است، و اگر صلاح دید که برادرانش را - که در آغاز این نوشته از آنها نام برده‏ام - «به همان صورت که من در اینجا ذکر مى‏کنم‏» باقى بگذارد، مى‏تواند این کار را بکند و اگر نخواست، مى‏تواند آنها را کنار بگذارد و کسى حق اعتراض به او را ندارد، و اگر کسى از آنها بخواهد خواهر خود را عروس کند، بدون اجازه و دستور او این حق را ندارد، و هر نیرو و قدرتى بخواهد او را از اختیاراتى که در اینجا ذکر کرده‏ام، کنار بزند و مانع او بشود، با این کار از خدا و رسولش فاصله گرفته و برکنار شده است و خدا و رسولش نیز با او رابطه‏اى نخواهند داشت، و لعنت‏خداوند و تمام لعنت‏کنندگان و ملائکه مقرب و انبیاء و مرسلین و مؤمنین بر چنین شخصى باد، و هیچ یک از سلاطین و نیز هیچ یک از فرزندانم حق ندارند او را از اموالى که نزد او دارم برکنار کنند، من نزد او اموالى دارم، و سخنان او در مورد مبلغ آن، کاملا مورد قبول من است چه کم بگوید، چه زیاد، و علت ذکر اسامى سایر فرزندانم فقط این بود که نام آنها و اولاد صغیرم در اینجا با احترام ذکر شود و آنها شناخته شوند.

آن همسرانم که «ام ولد» (17) هستند، هر کدام که در منزل باقى ماندند، داراى همان حقوق و مقررى خواهند بود که در زمان حیاتم از آن برخوردار بودند، به این شرط که او مایل باشد، و آنهایى که ازدواج کنند دیگر نمى‏توانند بازگردند و مقررى دریافت دارند مگر اینکه «على‏» صلاح بداند، دخترانم نیز همین گونه‏اند.

امر ازدواج دخترانم بدست هیچ یک از برادران مادرى‏شان نیست و دخترانم نباید کارى انجام دهند جز با صلاح دید و مشورت او، و اگر برادران مادرى دخترانم (بدون اجازه «على‏») در مورد ازدواج آنان کارى انجام دهند خداوند تعالى و رسولش - صلى الله علیه و آله - را مخالفت و نافرمانى کرده‏اند، او نسبت‏به مسائل ازدواج قوم خود داناتر است اگر خواست تزویج مى‏کند و اگر نخواست، نمى‏کند، و من آنان را نسبت‏به آنچه در این نوشته ذکر کرده‏ام وصیت نموده‏ام و خداوند را بر آنها گواه مى‏گیریم.

حضرت موسى بن‏جعفر علیهما السلام و شهود، مهر کردند.به طور یقین منع امام کاظم(ع) بنا بر مصالح ویژه عصر خویش بود چه شیعیان در تقیه به سر مى‏برند و امکان داشت افرادى بیگانه که هیچ مناسبتى با اهل‏بیت ندارند با خانواده تقوا و عفاف رابطه نسبى پیدا کنند.

به همین دلیل این منع آغاز نهضت‏بانوان موسوى بر علیه عباسیان تلقى شد و این خاندان بزرگ با مبارزه منفى خود ساختار اجتماعى عصر عباسى را زیر سؤال بردند که حضرت فاطمه معصومه(س) در این نهضت نقش ویژه‏اى داشت، همانگونه که کاروان مدینه به نام ایشان مشهور است‏به صراحت نامى از دیگر خواهران ایشان برده نشده است و تنها آرامگاههاى منسوب به آنان در طول مسیر ما را به نام بانوان موسوى که همراه حضرت معصومه(س) بودند، هدایت مى‏کند.

پى‏نوشتها:

      
1-سیرى کوتاه در تاریخ تفرش و آشتیان; ص 95 -96.
2- همان; ص‏107.
3- همان; ص‏109.
4- همان.
5- همان; ص‏37.
6- «بارگاه امامزاده فاطمه صغرى(ع) دختر امام موسى‏بن‏جعفر علیهما السلام در9 کیلومترى شهر آشتیان در روستایى به نام سیاوشان واقع شده و معروف است که ایشان طفلى بودند که با خواهر گرامیشان حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قصد زیارت برادرشان امام رضا(ع) به قم مى‏رفتند که در عبور از این روستا فاطمه صغرى(ع) مریض مى‏شود و دار دنیا را وداع مى‏گوید».
سیماى آشتیان; ص 98، به نقل از فصلنامه آشتیان، سال اول، شماره 2، ص‏69.
7- همان.
8- البلدان; ص 48 و49.
9- تاریخ قم; ص‏213.
10- تاریخ نایین; ج 1، ص‏66.
11- از اواخر قرن چهارم، اشعریان گرفتار نزاع و اختلاف شدند و با مهاجرت شمارى ازآنها شهر تا حدودى خالى شد و باقى‏ماندگان نیز گرفتار تنگى معاش‏شدند.
تاریخ‏قم;ص‏241.
12- رجوع کنید به: مسند فاطمه معصومه(س).
13- عیون اخبارالرصا(ع); ج 2، ص 660، باب‏67، حدیث اول.
14- کامل الزیارات; ص 324.
15- وى از نوادگان امام صادق(ع) است.
16- «تاریخ یعقوبى‏»; ج 2، ص 421.

کلمات کلیدی :